آسیب , غارت و گزندی که از بیگانگان اروپایی به یادگارهای فرهنگی ایران رسید,از تاخت و تاز عرب و مغول نرسید . غارتگران اروپایی که البته نام کاوشگر بر خویش نهاده بودند به پیروی از نیای غارتگر خود اسکندر گجستک از بی تفاوتی ایرانیان و ناکارآمدی دولت ایران نهایت بهره را بردند و بسیاری از یادگارهای تاریخ و فرهنگ ایران زمین را به تاراج بردند.
شاهنامه حکیم فردوسی، یکی از عظیم ترین کتاب های جهانی، اثری است که در فراز فرهنگ جهانی جا گرفته است. شاهنامه را نسب نامه ملت آریایی می توان خواند. در وجود شاهنامه است کـه فـارسـی زبانان، ریشـه های ژرف خـویش را در هـستی در می یابند و بر خـویش می بالنـد که چنـین دستـاورد پرارزشی را برای فرهـنگ جـهانی به ارمـغان آورده انـد. تاجیکستان که از سرزمین های قلمرو زبان فارسی است، از گذشته های دور تا امـروز، گوشه ای از وطن شاهنامه و شاهنامه خوانی محسوب می شود.
به گزارش فردوسی, در یکی از سال های پادشاهی بهرام گور ( بهرام پنجم ساسانی ) هنگامی که بهرام با سپاهش در نخچیرگاه به سر می برد کدخدایی خود را به سپاه او می رساند و از پیدا شدن گنجی وی را آگاه می کند. بهرام با سپاهیانش به آنجا که کدخدا نشانی می دهد میروند و سپس کارگرانی را فرمان می دهد تا آنجا را بکنند .
بازی چوگان از کهن ترین و زیباترین ورزش های ایران باستان است. چوگان ورزشی است شادی بخش و شورانگیز، آمورنده، که جسم و جان را نیرومند می سازد. و دارای این خاصیت بوده که به عنوان نخستین ورزش دسته جمعی (تیم به تیم) شناخته شده است. ورزشی که در آن برعکس ورزش های زمان پیدایش آن ها در عهد کهن، نبرد انسان ها علیه یکدیگر نبوده بلکه نبرد بر سر «توپ» یا «گوی» صورت گرفته است.
قالي ها و قاليچه هاي رنگارنگي که زينت بخش اغلب خانه‌ها است، عموماً با پنجه هاي ظريف و هنرمند زنان و مردان جوان اين کشور گره گره بافته شده و بسياري از جهانيان در پرتو وجود اين صنعت باستاني ظريف ايران را مي‌شناسد.
از آن جايي که بافتن قالي مستلزم وجود کارگران صبور و بردبار مي باشد از دير زماني قالي بافي هم نوعي صنعت تجملي محسوب شده است و به همين مناسبت در ادوار قديمي اين صنعت همه جا توسط مورخين و نويسندگان يوناني معرف تجمل مشرق زمين قلمداد گرديده و استعمال کلمه Tapetes يوناني به معني «تجمل» و در فرانسه Tapis مخصوص «قالي» شده است.
آموزش و پرورش در ایران باستان